Dr n. pr. Marek Woch – KRP Kancelaria Rzecznika Przedsiębiorców P.S.A.
Kampanie wyborcze rządzą się „swoimi prawami” w Polsce także, a tymczasem Bruksela w marcu 2025 r. wezwała wszystkie państwa członkowskie Unii Europejskiej do pilnej mobilizacji i przygotowania się na potencjalnie najtrudniejszy okres w historii Wspólnoty. W obliczu narastających kryzysów – geopolitycznych, klimatycznych i gospodarczych – unijni biurokraci ostrzegają: „Nie możemy wykluczyć żadnego scenariusza. Każdy obywatel musi być gotowy”.
Unia Gotowości ma przynieść wartość dodaną działaniom Państw Członkowskich, mianowicie poprzez uzupełnianie wysiłków krajowych, zwiększanie koordynacji i efektywności oraz wspieranie kultury gotowości i odporności przy pełnym poszanowaniu zasady pomocniczości, kompetencji krajowych i specyfiki Państw Członkowskich. Wspierać ma ona obowiązek Państw Członkowskich do działania w duchu solidarności i wzajemnej pomocy we wszystkich rodzajach kryzysów, zgodnie z przepisem art. 222 TFUE, który stanowi, że „Unia i jej Państwa Członkowskie działają wspólnie w duchu solidarności, jeżeli jakiekolwiek Państwo Członkowskie stanie się przedmiotem ataku terrorystycznego lub ofiarą klęski żywiołowej lub katastrofy spowodowanej przez człowieka. Unia mobilizuje wszystkie będące w jej dyspozycji instrumenty, w tym środki wojskowe udostępnione jej przez Państwa Członkowskie (…).
Dlaczego potrzebna jest strategia Unii Gotowości zdaniem unijnych biurokratów?
Unia Europejska stoi w obliczu coraz bardziej złożonego i niestabilnego krajobrazu bezpieczeństwa, w tym rosnących napięć geopolitycznych, sponsorowanych przez państwa ataków hybrydowych i cyberataków oraz ingerencji zagranicznych. Zmiany klimatyczne i degradacja środowiska zaostrzają ekstremalne zjawiska pogodowe, a pandemia COVID-19 ujawniła luki w krytycznych łańcuchach dostaw i usługach zdrowotnych. Pandemia i nielegalna wojna agresji Rosji przeciwko Ukrainie pokazały również wyraźną wartość dodaną, jaką UE może wnieść do gotowości i planowania kryzysowego w takich scenariuszach.
Po pierwsze, musimy lepiej zrozumieć, na co się przygotować. Powiązane ze sobą ryzyka i zagrożenia, z którymi Europa mierzy się obecnie i w przyszłości, wymagają skoordynowanego podejścia do gotowości, przejścia od reaktywnego do proaktywnego zarządzania kryzysowego i zapewnienia kultury odporności w całym społeczeństwie.
Po drugie, UE znacznie rozbudowała swój zestaw narzędzi do zarządzania kryzysowego w ciągu ostatnich lat, podczas gdy ostatnio miały miejsce kryzysy na dużą skalę i długotrwałe. Jednak ten zestaw narzędzi pozostaje rozdrobniony w różnych instytucjach, usługach i agencjach. Dzięki Unii Gotowości połączymy te możliwości w ramach skoordynowanego parasola.
Po trzecie, aby być gotowym na wszystkie najgorsze scenariusze, musimy rozbudować naszą gotowość i zaangażować wszystkich na pokład. Przedsiębiorstwa, organizacje społeczeństwa obywatelskiego i obywatele mają cenne doświadczenie i umiejętności, aby wspierać gotowość społeczną i odporność. Strategia Gotowości oferuje wsparcie w celu lepszego zintegrowania ich z naszą zbiorową gotowością cywilną.
Na jakie rodzaje kryzysów przygotowuje się UE?
UE przygotowuje się na szerokie spektrum ryzyk i zagrożeń, obejmujące zarówno klęski żywiołowe, jak i wywołane przez człowieka. Obejmuje to:
Klęski żywiołowe: powodzie, pożary lasów, trzęsienia ziemi i ekstremalne zjawiska pogodowe zaostrzone przez zmianę klimatu.
Katastrofy wywołane przez człowieka: wypadki przemysłowe, awarie technologiczne i pandemie.
Zagrożenia hybrydowe: cyberataki, kampanie dezinformacyjne oraz zagraniczna manipulacja informacją i ingerencja (FIMI) oraz sabotaż krytycznej infrastruktury.
Kryzysy geopolityczne: konflikty zbrojne, w tym możliwość zbrojnej agresji przeciwko
państwom członkowskim.
Jakie są kluczowe obszary Strategii?
Strategia określa siedem kluczowych obszarów zainteresowania:
- Dalekowzroczność i przewidywanie: Wzmocnienie zdolności UE do identyfikowania i analizowania pojawiających się ryzyk i zagrożeń. Na przykład, Strategia ma na celu ulepszenie sposobu działania systemów wczesnego ostrzegania i zwiększenie potencjału w zakresie skanowania horyzontu ryzyk i zagrożeń. To z kolei pomogłoby poinformować Państwa Członkowskie i Komisję.
- Odporność kluczowych funkcji społecznych: Zapewnienie ciągłości podstawowych usług i infrastruktury, w tym opieki zdrowotnej, transportu, wody pitnej, telekomunikacji lub usług administracji publicznej, między innymi, nawet w przypadku kryzysu.
- Gotowość populacji i odporność społeczna: Wzmocnienie obywateli i społeczności w celu przygotowania się na kryzysy i reagowania na nie.
- Współpraca publiczno-prywatna: Wspieranie współpracy między rządem a przemysłem w celu poprawy gotowości.
- Współpraca cywilno-wojskowa: Wzmocnienie koordynacji między władzami cywilnymi i wojskowymi.
- Koordynacja reagowania kryzysowego i skuteczne podejmowanie decyzji: Poprawa zdolności UE do zarządzania i reagowania na sytuacje nadzwyczajne.
- Odporność poprzez partnerstwa zewnętrzne: Współpraca z partnerami międzynarodowymi w celu rozwiązania zagrożeń transgranicznych.
Na jakich obszarach UE skoncentruje swoje wysiłki na zwiększeniu gotowości ludności?
UE skoncentruje swoje wysiłki na zwiększeniu gotowości ludności we współpracy z państwami członkowskimi, ze szczególnym naciskiem na promowanie kultury odporności na szczeblu krajowym i lokalnym. Obejmuje to poprawę świadomości społecznej na temat zagrożeń poprzez ukierunkowane kampanie informacyjne, programy edukacyjne i dostępne zasoby online.
Wysiłki będą również koncentrować się na umożliwieniu obywatelom podejmowania proaktywnych działań w celu przygotowania się na kryzysy, takich jak opracowywanie planów awaryjnych dla gospodarstw domowych i gromadzenie zapasów niezbędnych artykułów. UE będzie również wspierać rozwój skutecznych systemów ostrzegania publicznego i komunikacji kryzysowej przez państwa członkowskie, aby dotrzeć do wszystkich obywateli, niezależnie od ich lokalizacji, języka lub okoliczności.
Które obszary UE będzie traktować priorytetowo w swojej strategii gromadzenia zapasów?
Strategia gromadzenia zapasów UE zintegruje wszystkie istniejące działania w zakresie gromadzenia zapasów, koncentrując się na zabezpieczeniu dostępu do zasobów krytycznych w całej Unii, ściślej współpracując z państwami członkowskimi. Obejmuje to:
Dostawy w sytuacjach awaryjnych i reagowania na katastrofy: niezbędny sprzęt, materiały i zasoby potrzebne do reagowania na klęski żywiołowe i katastrofy spowodowane przez człowieka.
Środki zaradcze: szczepionki, leki i sprzęt medyczny do radzenia sobie z sytuacjami awaryjnymi w zakresie zdrowia publicznego.
Surowce krytyczne: zasoby niezbędne do produkcji przemysłowej i autonomii strategicznej.
Sprzęt energetyczny: komponenty i technologie potrzebne do utrzymania bezpieczeństwa energetycznego.
Potencjalnie produkty rolno-spożywcze i bezpieczeństwo wodne: w celu zabezpieczenia się przed niedoborami w czasach kryzysu.
Dlaczego wzmocniona współpraca cywilno-wojskowa jest niezbędna dla strategii Unii Gotowości UE?
Aby skutecznie stawić czoła współczesnym, złożonym zagrożeniom, takim jak wojna hybrydowa, cyberataki i potencjalna agresja zbrojna, UE potrzebuje płynnej współpracy między władzami cywilnymi i wojskowymi.
Kluczowe działania obejmują:
- Ustanowienie kompleksowych ram gotowości cywilno-wojskowej z jasnymi rolami i odpowiedzialnościami.
- Ułatwienie planowania i inwestycji podwójnego zastosowania w państwach członkowskich, identyfikacja kluczowej infrastruktury i sprzętu.
- Prowadzenie regularnych ćwiczeń kompleksowej gotowości w całej UE w celu testowania podejmowania decyzji i koordynacji.
- Wzmocnienie współpracy ze strategicznymi partnerami, takimi jak NATO, w przeciwdziałaniu temu szerokiemu zakresowi zagrożeń.
W jaki sposób Strategia Unii Gotowości rozwiązuje problem kryzysów transgranicznych?
Strategia uznaje, że wiele współczesnych kryzysów, takich jak pandemie, cyberataki, działania hybrydowe i katastrofy związane z klimatem, ze swej natury przekracza granice państwowe. Opracowuje ona ramy dla skoordynowanych ocen ryzyka i zagrożeń UE poprzez:
- Wzmocnienie systemów wczesnego ostrzegania na poziomie UE i mechanizmów wymiany informacji.
- Wzmocnienie zdolności Unijnego Mechanizmu Ochrony Ludności (UCPM) i rescEU w celu
- ułatwienia szybkiej pomocy ponad granicami.
- Promowanie transgranicznych partnerstw publiczno-prywatnych w celu zapewnienia odporności krytycznej infrastruktury i łańcuchów dostaw.
- Promowanie partnerstw zewnętrznych w celu stawienia czoła wspólnym zagrożeniom.
Kiedy nowe propozycje UE i przeglądy ustawodawstwa będą podlegać kontrolom bezpieczeństwa, gotowości i odporności?
Kwestie gotowości i bezpieczeństwa zostaną zintegrowane i włączone do głównego nurtu ustawodawstwa, polityk i programów UE. Nowe polityki, ustawodawstwo i programy będą przygotowywane lub przeglądane z uwzględnieniem perspektywy gotowości i bezpieczeństwa, przy konsekwentnym identyfikowaniu potencjalnych skutków preferowanej opcji politycznej dla gotowości i bezpieczeństwa. Będzie to poparte regularnymi szkoleniami dla decydentów w Komisji.
Dlaczego potrzebna jest kompleksowa ocena ryzyka i zagrożeń w UE?
Aby być dobrze przygotowanym, musimy wiedzieć, na co się przygotować. W miarę jak krajobraz ryzyka staje się coraz bardziej złożony, potrzebujemy silniejszych narzędzi do analizy ryzyka i oceny. Podczas gdy wysiłki na rzecz wykrywania i analizowania ryzyka i zagrożeń rozszerzyły się w całej UE, były one głównie podejmowane z punktu widzenia sektorowego lub krajowego. Ogranicza to naszą zdolność do zobaczenia pełnego obrazu, zrozumienia powiązań, przewidywania kaskadowych efektów lub transgranicznych implikacji. Wiedza naukowa również pozostaje niewykorzystana. Nowa ocena ryzyka i zagrożeń w UE będzie miała na celu zniwelowanie tych luk poprzez zaoferowanie międzysektorowej, międzyzagrożeniowej perspektywy — zapewniając bardziej kompleksowe zrozumienie ryzyka i zagrożeń w całej Europie.
Zgodnie ze Strategią Komisja i Wysoki Przedstawiciel Unii do Spraw Zagranicznych i Polityki Bezpieczeństwa, przy wsparciu odpowiednich agencji UE, mają sfinalizować pierwszą kompleksową ocenę ryzyka i zagrożeń w UE do końca 2026 r.
Ocena ta będzie oparta na nowo opracowanych ramach skoordynowanych ocen ryzyka i zagrożeń w różnych obszarach polityki.
Strategia ta uzupełnia i jest uzupełniana przez inne kluczowe inicjatywy UE, w szczególności:
Strategię bezpieczeństwa wewnętrznego, Białą księgę dotyczącą europejskiej gotowości obronnej 2030, Europejski plan adaptacji do zmian klimatu, Ustawę o krytycznych lekach, Czystą umowę przemysłową, Europejski pakt oceaniczny, Europejską tarczę demokracji, Unię umiejętności i Unię równości.